LOPOU NI MANSEN PURBA SH

Ase hubahen pe lopou on aima ase dong ianan manippan lanjar paradeihon nahusuratkon sadokah ni on pakon na laho roh. Sonai homa do age tulisan atap surat ni halak pasal na huparadei in, lang tarsibar atap boi iparujahon simbuei. Hira songon perpustakaan ma on, gariada boi homa do holi gabe ianan mardiskusi.

My Photo
Name:
Location: Medan, Sumatera Utara, Indonesia

Bani KTP-ku tarsurat do: Nama lengkap: Mansen Purba SH; Jenis kelamin: Pria, Tempat/tgl. lahir: Pematang Raya, 03-06-1937. Kawin/Tidak kawin: Kawin; Agama: Protestan (ai ma Kristen Protestan); Pekerjaan: Dosen IKIP Medan (hape namin Pensiunan Pegawai Negeri Sipil, ai domma humbani tahun 1972 nari au pensiun hun IKIP Medan); Alamat: Jl. Karya No. 155; RT/RW: Lk XI; Kelurahan/Desa: K. Berombak ; Kecamatan: Medan Barat). Piga-piga hasoman na umposo, sonon do nini au: "Pak Mansen adalah tokoh awam Gereja dan tokoh budaya Simalungun yang bagi saya menjadi sumber inspirasi dan Guru." (Elvina Simanjuntak, aktivis gereja, tinggal di P. Siantar). "Tak berlebihan bila saya merasa MP dalam waktu yang singkat telah menjadi Guru bagi saya. Guru dengan G besar. Ia menjadi Guru bagi saya tentang Simalungun, tentang bagaimana 'menjadi dan sebagai' orang Simalungun yang oleh orang Simalungun kerap diartikan sebagai MarSimalungun." (Eben Ezer Siadari, wartawan) Jadi ise do ahu sasittongni? Nasiam ma simada balosni, dobkonsi ibasa nasiam nahusuratkon i lopou on. Diatei tupa ma.

09 January 2006

HINATUNGGUNG NI NABORU bani Adat Simalungun *)


Ongga do naijia marimas tumang uhur ni inang i rumahnami mulak hun tuppuan ni parinangon sa-GKPS (i Haranggaol, anggo lang salah). Pasalni gan ai ma halani ceramah ni sada Pandita naboru na pahata-hata suku Simalungun halani hiri do gan hajongjongon ni naboru i Simalungun. Marimas uhurni halani mangihutkon nabinotohni lang tongon hata ni parceramah ai. Balosku ijia pondok dassa: na ipahata-hata parceramah ai lang ganup halak Simalungun, tapi Simalungun na so maradat do, ningku.
Tarsonai do homa balosku bani sada seminar Adat Batak (naijia, 1976?) tingki roh sahap ni sahalak par Tapanuli mangkatahon hiri do hajongjongon ni naboru bani adat Batak. Balosku ijia: "Ulang mintor ipados ham ganupan halak Batak. Pori pe tongon sonai bani nasiam (Toba), tapi anggo bennami halak Simalungun, tunggung do hajongjongon ni naboru ibagas paradaton".
Age ronsi nuan, sanggah rattipni parsahapan pasal gender nidokan i sab dunia on, ra tarmados do balos anggo iboanhon parsahapan in hu tongah-tongah ni maujana (=masyarakat) Simalungun: Na lambin lang be ihagoluhkon budaya (adat) ni Simalungun anggo hiri do ihira hajongjongon ni naboru. Atap hataonkon ma tene, na so maradat do hajolmaon ni halak Simalungun na pahirihon barang paetekkon hajongjongon ni naboru. Hiraon na lambin lang maradat do anggo lambin lang be ihargahon hinatunggung ni naboru.

Bani hajolmaon (ni Simalungun), biakni do sipaunjukon anak na dob magodang, sipalahoon boru na dob gok banggalni. Ai marhitei partongahjabuon do garama barang anakboru bokkot hu loulouan paradaton. Igorankon ma na dob marhajabuan in "domma marhundulan". Ai dong ma "hundulanni" i loulouan si tolu sahundulan lima saodoran.
Hunjin naidah, saparangguan na dos do hajongjongon ni dalahi pakon naboru. Lang marsitoruhan, lang marsihirian. Lang saud "marhundulan" dalahi anggo lang dong naboru parangguanni. Lang saud "marhundulan" naboru anggo lang dong dalahi parangguanni.
Gariada atene, ra boi do hatahonon na lobihan otik hajongjongon ni naboru marimbang dalahi. Sanggah dakdanak, ramotan do parorot doppak boru ase doppak anak dalahi. Sonai do homa dobhonsi magodang bei, pangkei do namatoras mardimatahon boruni.
Humbani parsaoran ni garama pakon anakboru pe taridah do hinatunggung ni naboru. Ai garama do martondur anakboru, sedo anakboru martondur garama. Artini ai, marpangelek do garama dompak anakboru.
Dob domu parsahapan ni garama pakon anakboru, ipaabeihon ma parsahapan ni sidea in hu bani sibiak amboru. Isaksihon amboru ni in ma sidea marsiberean tanda hata. Sapari, hiou do hassa tanda hata humbani naboru hu bani si garama. Tapi anggo tanda hata humbani dalahi, maningon do ugasan na maharga, ai ma ugasan (omas) ni inangni. Ibere ma homa duit, na gabe golomon.
Sanggah na pajabu-parsahapan, maningon tunggung do parroh ni odoran ni paranak. Ai ma ase martombuan do paranak roh. Sonin ipadas paranak na laho mangalop "hiou na bayu" ("hiou na so ra buruk") do parroh ni sidea, palobei marpanungkun do parboru hu bani boruni in. Dob dong pe hata "eak" humbani boru in ase isahapi pasal utang adat. Ihatahon parboru ma utang adat siboanon ni paranak sanggah roh holi sidea maralop, ai ma omas nasa ulu ni huda, horbou saparmahan, omei sahobon. In ma tanda ni na harga (anjaha tunggung) do boru in. Maningon iakuhon paranak do utang adat in. Hansi pe 6, 12, 24 atap 48 ope lobei na tarsurdukkon sidea, iakuhon do marutang adat do sidea doppak tondong in.
Sonai ma age sanggah horja paingkathon, tunggung do boru in ipaingkat: isabeihon parboru ma hiou parpaingkatni (irik pakon ugasanni) rap pakon hiou tanda hela; ipansabeihon ma homa irik hiou parsimatuaon, hiou parbapatuan, hiou parnasikahaon, hiou anakborujabu, lanjar in ma tandani na tunggung do boru in ipaingkat: sirsir marsimatua panungkunan podah, sirsir parbapatuonni panungkunan adat, sirsir parnasikahaon hasoman manriah, sirsir homa maranakborujabu.
Sonin das i rumah ni paranak, tunggung do pangalo-aloonkon hu bani boru na bayu in Ibulangi ma sonin das i horbangan. Ai bulang do tanda ni na dob gabe parinangon ma ia, lang be anakboru. Lanjar bulang in ma homa mamonopkon jambulanni, ase porman hainangonni naboru. Dob sonai, itogu simatuani ma ia hu rumah anjaha ipahundul i luluan, ijujungi boras tenger tanda ni na dob bokkot ia gabe inang, lang pitah parinangon ni siparunjuk in hassa, tapi gabe inang i tongah-tongah ni keluarga in. Sonai age dob papulig diri parunjuk in, adat ni do gan ai sapari maningon palobei isurdukonkon si dalahi do demban parsuntabian hu bani si naboru ase boi sidea saor.
Dob jongjong partongahjabuon, saparangguan na dos do hajongjongon ni paramangon pakon parinangon. Ai anggo dong lahoan adat, lang ipudi-pudi hundul parinangon, tapi tapang do pakon paramangonni. Bani horja palaho boru, maningon sungkunon do homa nasi-inang, sonaha patutni parbanggal ni partadingon. Gariada, bani bagei lahoan adat, hira songon na lobihan do hajongjongon ni parinangon marimbang paramangonni. Maningon parinangon do manlahoi manurdukkon demban tangan-tangan, parinangon do manurdukkon dayok binatur, parinangon do mansabeihon hiou. (In ma deba leganni Simalungun marimbang Toba). Ai ma ase boi do ilahoi parinangon horja adat porini pe lang ijin tudu paramangonni, atap pe dob mabalu ia. Tapi anggo paramangon, hira lang tarbahensi manlahoi adat anggo lang ijin parinangonni, barang anggo lang dong be parinangonni. Sapari gan, hu balei do modom parbapaon na dob mabalu, rap pakon garama, tarlobih ma ai anggo domma anakboru boruni.
Hot do hajongjongon ni naboru dob bokkot ia gabe inang i tongah-tongah ni keluarga ni paramangonni. Lang dong adatni paulakkon naboru na dob gabe inang in mulak hu bani tondong. Lang dong adat mansirangkon parinangon. Tapi seng halani ai homa langlang naboru na dob gabe inang in mulak hu rumah ni namatorasni. Na mararti do ai gok bani do pargoluhonni, lang gok bani paramangonni. Ai ma ase lang tarhatahon toruhan hajongjongonni marimbang paramangonni.
Dob jongjong partongahjabuon, isurahon hajolmaon ni halak Simalungun ma ase tubuhan tuah sirsir maranak-marboru. Lape sirsir goranni anggo marniombah dalahi dassa. Dob marhundulan bei holi anak pakon boruni in, isurahon ma use ase sirsir marpahoppu humbani anak pakon humbani boru. Lang homa gok sirsirni na marpahoppu in anggo dalahi hansa pahoppuni. Maningon ma namin dong pahompu naboru, humbani anak sonai age humbani boru. Hunjin naidah, lang harganan anak dalahi marimbang boru.
Age marhitei aturan adat na mangkatahon maningon hormat martondong, sasintongni na manghormati inangdiri do nidokni ai. Ai marhitei na hormat diri martondong, gabe sangap anjaha tunggung ma inangdiri. Ia hormat diri dompak tondongbona diri, na manghormati inangtua/tutua diri do diri ijai. Ai lang patuduhkon hinatunggung ni naboru do in?
Ai ma ase boi do hatahonon, anggo sihol do uhurta lambin tunggung hajongjongon ni naboru, lambin hargahon hita ma adat. Sonai ma homa balik ni: hajolmaon na lang maradat do goranon na so patunggungkon naboru; na lang maradat do goranon paramangon na lang patunggungkon parinangonni; na lang maradat do goranon naboru na lang mangkargahon hinatunggung ni hanaboruonni.
(St. Mansen Purba SH)

*) Ongga ma isuratkon ibagas Ambilan Pakon Barita No. 340/Agusttus 2002.

SAHAP SIMALUNGUN


Bani ujung ni tahun 2005 ondi, na so iagak uhur, sanggah hubuka kotak surat-e (e-mail), jumpah au ma dong hape roh surat-e ni sindohorhu. Hun Kualalumpur do ia manongos surat-e in, sanggah ipardalanan laho hu Eropa.
Nini bani suratni in, tarjolma do ia dob ibotoh humbani hasomanni, na dong do hape sada badan (internasional) na mamongkutkon horja parorotkon sahap ni buei bangsa i tanoh on. Tarlobih ma ai sahap na laho magou mando halani lang iramotkon be, lang be homa sai ipakei simada sahap ai.
Lanjar nini ma, na porlu do hape ramothonon sahap Simalungun. Isolsoli ma homa dirini (pakon GKPS-ta) halani niombahni lang iajari sapari marsahap Simalungun, i rumah barang i Sikolah Minggu.
Irik ma ipindohon ase namin na arahkon piga-piga hasoman mansahapkon horja pengembangan sahap Simalungun. Na songon
pamungkahni, ai ma mambahen buku parlajaran sahap Simalungun sipakeion ni parsahap Indonesia, ai ma songon niombahta sonari on, simbalogta barang partoloh na roh hu Simalungun, dihut age bani Pandita na sihol marlajar sahap Simalungun....

Mintor tongkinin do hutongos balosku marhitei surat-e. Dear tumang ma ai, ningku. Lanjar hupatugah ma homa hinaporlu ni horja manramotkon sahap Simalungun in.
Huparpadas ma homa marhitei internet surat-e ni in hu bani piga-piga hasoman. Malas uhur, dear bei do balos ni sidea. Gariada dong do sada Pandita mangkatahon:"Dear ma ai. Au ma sada na porlu marlajar sahap Simalungun, ai anggo marambilan au, lang pitah marpasir-pasir sahap Simalungunku, tapi marbatu-batu do".

Sanggah na marsibalos-balosan in surat-e-nami, mulak ratah ma pardingatku pasal panramotkonon bani sahap Simalungun.
Marhitei na mambasai barita ni sahap Simalungun sonai age Surat-19, soppat do hupanariankon pasal pardalanan ni sahap Simalungun. Dob lambin huparuhurhon, hudidah ma homa sonaha pardongni das hu bani sondahan on.
Naijia, paima roh surat Malayu (Arab) pakon surat Latin, hataonkon ma ganup do halak mambotoh manurat pakon mambasa Surat-19. Ai pori dong na marlajar garama "mulak humbona ni buluh" (artini: na lang saud ibotoh manuratkon pakon mambasa surat na sinuratkon bani buluh panuratan), ipahiri hasomanni ma ia marhitei na manrongkobhon sangkak ni dayok hu panjujungni i alaman ni losung pandudaan. Ai ma ase lang dong na "buta hurup" naijia.
Dob roh surat Malayu (Arab), dihut ma homa in iparlajari ambah ni Surat-19, ase boi lajang hu siou na madaoh, saor pakon simbalog.
Tapi dob roh surat Latin pakon sahap Toba na iboan Guru Zending, bilei ma Surat-19 pakon sahap Simalungun. Ai lang be ipakei sahap Simalungun. Tapi sahap Toba ma, gariada sundat do sikolahni anggo lang pandei ia marsahap Toba. Marsahap Malayu atap sahap Bulanda ma homa administrasi pemerintahan.
Diatei ma tubuh uhur ni Pdt. J. Wismar Saragih ondi pagoluhkon sahap Simalungun. Sanggah sikolah ia i Sipoholon, ipungkah ma sahalaksi mangalimkon piga-piga doding humbani Buku Ende hu bani sahap Simalungun. Ai ma na pamungkahni dong buku doding "Haleluya".
Dob ai gomos janah golgol ma ipindohon bani Zending sonai age bani Pamarentah ase ipakei sahap Simalungun i parsikolahan. Ipadihut ma homa Raja-Raja na i Simalungun pagomoskon pangindoan in. Soppat do dong na mangambati marhitei na paotikkon bilangan ni bangsa Simalungun, halani ai ma gan lang porlu paroroton sahap Simalungun.
Isuhar ma homa in marhitei na patugahkon bilangan ni halak Simalungun bani surat kabar. Dobni saud ma ihadearhon ase marsahap Simalungun guru zending i Simalungun, lang be marsahap Toba.
Dobni, lang pitah Pamarentah pakon Badan Zending tumang na manghadearhon pakeion sahap Simalungun. Naibata pe marsahap Simalungun ma bani halak Simalungun. Ai saud do dong Hata ni Naibata (Bibel) sahap Simalungun. Ipatuduh Naibata do homa na lambin doras tambah bilangan ni na porsaya Bani dob marsahap Simalungun Naibata padashon HataNi.
Ipudi ni ari, surut ma use panramothonon bani sahap Simalungun. Na dob soppat hinan marsahap Simalungun i parsikolahan, soppat ma homa lang be. Dob gomos use ipindohon bani Pamarentah, gabe sonari on gakni domma ipungkahkon use ase dong buku parlajaran sahap Simalungun i parsikolahan.
GKPSta pe lambin marassah ma manramotkon sahap Simalungun. Gakni namin, dihut ma deba ai akkap porlu ni uhur padashon Hata ni Naibata hu bani pagori ni Kuria in na lambin buei na lang be marsahap Simalungun. Akkap porlu ni uhur, hotop hita mangajamkon hapandeionta padaskon, gabe iparnalang hita hagogohon ni Tonduy Na Pansing padashon Hata ni Naibata. Hape, pori dong halak Simalungun naijia roh sanggah Pentakosta i Jerusalem (Lah. 2:1-13), seng anjai
lang ibagas sahap Simalungun do ibogei ambilan mansahapkon habanggalon ni Naibata, ai ganup do mambogei ibagas hata ni tanoh hatubuhanni bei
Dong ma gakni deba ai ase marhagogohon ambilanni, gabe ipamasuk ma bagei hata sileban, iagu ma ai padashon Hata ni Naibata. Dobni usih use songon hata tabas sapari ondi, ase marhagogohon tabasni ipakei ma buei sahap sileban (sahap Arab, Malayu, Mandailing, Toba, pnl. sangkababah bei), gendo marhitei sonai tarontang hagogohon hun deisa na ualuh pagogohkon tabas ni in.
Dong ma gakni deba ai na maila marsahap Simalungun. Hape namin patut do jagar janah tongam pangahapni marsahap Simalungun, ai Naibata pe marsahap Simalungun do maniseisi (sanggah Simalungun ondi ia).
Sipata tubuh do sungkun-sungkun ibagas uhur, ia sanggah ujian Sarjana, maningon torsa do sahap Indonesia ni skripsini; na laho marlajar hu luar negeri, maningon botoh do ia sahap Inggris. Hape laho horja i GKPSimalungun, boi do age marpasir-pasir dassa ibotoh marsahap Simalungun.

Age pe sonai, malas do uhur, sai dong do hape tong na mangkahoruhon perkembangan ni sahap Simalungun in. Andohar ma hunjon hujanan lambin dong na ra heja parorothon sahap Simalungun. Ulang namin gap iparleilei hita mansiatkon diri hu hasadaon Indonesia atap dunia on (globalisasi), lupa hita mangkargahon na dob hinargahon ni Naibata, ai ma sahap Simalungun pakon halak Simalungun.
(Mansen Purba SH)