LOPOU NI MANSEN PURBA SH

Ase hubahen pe lopou on aima ase dong ianan manippan lanjar paradeihon nahusuratkon sadokah ni on pakon na laho roh. Sonai homa do age tulisan atap surat ni halak pasal na huparadei in, lang tarsibar atap boi iparujahon simbuei. Hira songon perpustakaan ma on, gariada boi homa do holi gabe ianan mardiskusi.

My Photo
Name:
Location: Medan, Sumatera Utara, Indonesia

Bani KTP-ku tarsurat do: Nama lengkap: Mansen Purba SH; Jenis kelamin: Pria, Tempat/tgl. lahir: Pematang Raya, 03-06-1937. Kawin/Tidak kawin: Kawin; Agama: Protestan (ai ma Kristen Protestan); Pekerjaan: Dosen IKIP Medan (hape namin Pensiunan Pegawai Negeri Sipil, ai domma humbani tahun 1972 nari au pensiun hun IKIP Medan); Alamat: Jl. Karya No. 155; RT/RW: Lk XI; Kelurahan/Desa: K. Berombak ; Kecamatan: Medan Barat). Piga-piga hasoman na umposo, sonon do nini au: "Pak Mansen adalah tokoh awam Gereja dan tokoh budaya Simalungun yang bagi saya menjadi sumber inspirasi dan Guru." (Elvina Simanjuntak, aktivis gereja, tinggal di P. Siantar). "Tak berlebihan bila saya merasa MP dalam waktu yang singkat telah menjadi Guru bagi saya. Guru dengan G besar. Ia menjadi Guru bagi saya tentang Simalungun, tentang bagaimana 'menjadi dan sebagai' orang Simalungun yang oleh orang Simalungun kerap diartikan sebagai MarSimalungun." (Eben Ezer Siadari, wartawan) Jadi ise do ahu sasittongni? Nasiam ma simada balosni, dobkonsi ibasa nasiam nahusuratkon i lopou on. Diatei tupa ma.

12 September 2006

Aha Do Morga

Aha do morga? Anggo dong sungkun-sungkun sisonon, balos na somal ai ma ia morga ai ma panggoranion patuduhkon hasusuran ni sipamakei morga ai. Jadi, anggo Purba morgaku, ai ma mangkatahon hasusuran ni Purba au mangihutkon bapa na marmorga Purba. Sadalan hujin boi ma homa hataonkon ia morga ai ma panggoranion dompak hasadaon ni jolma sisada hasusuran hinan.

Anggo sibar sonai dassa parsahapan ra do mintor marsijaloan do, halani na parhatongon do ia morgadiri in naniboan tubuh do in marihuthon bapa namatorasdiri. Tanda ma homa in na dong do bapadiri, janah iakuhon bapadiri in do anakni do diri.
Tapi anggo isusur hubabouhon marhitei namanungkunhon: ganup do na samorga tongon si sada hasusuran?

Mambalosi sungkun-sungkun on, somalni pangkei ma jolma. Ai age pe samah Saragih, lang tarpajojor sintong ni si sada hasusuran sidea i Simalungun on; paling ma isusur hu babouhon gabe dong gan hasadaon bona, tapi seng i Simalungun on be, i dipar ai do paima gabe Simalungun. Ai pe lape tontu Saragih hinan panggoranion tingki ijai; dob ijon pe ase igoran Saragih. Sonai do homa Purba, maningon irik lobei itambahkon panggoranion bani tupang ni morga in ase marsijaloan tongon ma si sada hasusuran, usihanni Purba Pakpak ganup si sada hasusuran, Purba Tambak si sada hasusuran hinan, tapi Purba Pakpak pakon Purba Tambak, age samah Purba, lang be sisada hasusuran. Gan, samah Damanik pe lape tontu si sada hasusuran, ai paima roh hujon par ‘bariba’ na gabe Raja Siantar, domma dong hinan gan Damanik, ai ma Raja Nagur nidokan. Seng nabotoh atap sonai do homa Sinaga, mardingat na dong do homa Silalahi hinan gabe Sinaga dob ijon, hape Sinaga pakon Silalahi sedo na sakkabona i Tapanuli.

Anggo sonin do hatoranganni, sipatangkason ma use balos nongkan na mangkatahon ia morga ai ma panggoranion ni si sada hasusuran. Ai dong sintongni, tapi dong homa lang sintongni. Halani ai ma ase tubuh uhur marsipangkasan use, ai aha do tongon morga in?

Ase mintor haru tangkas banta aha parayakkan ni manangkasi pangarusion pasal morga on, dear gakni palobei napatongah ijon piga-piga pahara na patubuhkon uhur na marsisungkunan.

Saor ibotoh hita, atap na sonaha ai sapari gabe iparhatongon halak do ronsi sondahan on, opat dassa gan morga banta Simalungun, ai ma Sinaga, Saragih, Damanik pakon Purba.

Ipapondok Pdt. J. Wismar Saragih ondi do panggoranion bani na opat morga on gabe Si Sa Da Pur (si sada dapur?). Anggo nabasai pe buku-buku, na opat morga on do morga ni Simalungun, hansi pe bani buku ni T.B.A. Purba Tambak ‘Sejarah Simalungun;, songon na isobut 5 bona ni morga halani legan do gan Purba Tambak humbani Purba Pakpak. Mangihutkon Seminar Kebudayaan Simalungun tahun 1965 pe gan sonai do. Humbani na opat on do gabe martupang gabe bahat, songon Saragih Sumbayak, Saragih Garingging, ronsi Saragih na legannari ai; sonai do homa Purba Tambak, Purba Sigumonrong, Purba Pakpak ronsi Purba na legannai ai; sonai homa ma Sinaga pakon Damanik.
Halani sonai iparhatongon simbuei, gabe sonai ma homa isuratkon GKPS bani buku pardingatan Jubileum 80 Tahun GKPS na marhata Inggeris:’The Simalungun Protestant Church in Indonesia, a brief history’, Pematang Siantar 1983. Bani halaman 6 ihatahon: The Simalungun people have only four main marga (clans)’ (Bani halak Simalungun opat dassa morga).

Santorap bani sada parbualan, dong do songgot sungkun-sungkun ni sada hasoman, nini:’Anggo opat dassa dahkam morga i Simalungun, hanami on na so si sada hasusuran pakon sada pe lang morga na opat ai, seng be Smalungun hanami?’
Nanget do namin isungkun, seng pala marantup rimas ni uhur, tapi halani ai ma use gabe songon na lungun uhur. Ulang ma marhitei na ihatahon simbuei opat dassa morga ni Simalungun, gabe dong humbanta Simalungun na mangahapkon lang ipadihut ia. Hape ahap na so ipadihut ai ma tang sipaetan ahapkonon ni jolma. Pori bai horja adat ondi ma ai, na patut hinan sidiloon diri, hape lang idilo, taratei-atei do pangahap, dokah pardingat age pe sip mando diri. Age bani na mar-Kristen on, apala na ipadihut ai do hita ipaluah, itatap Naibata, mambaen malas uhurta, ipadihut Naibata homa hita bani horja harajaonNi, ai do na pamalas uhur.

Marhalanihon ni in ma deba mambaen tubuh uhur patangkashon mase tongon ihatahon opat hassa morga i Simalungun. Ai aha do hape morga on mambahen na opat hassa? Ai anggo panggoranion bani hasusuran do, sedo opat hassa, ai seng tarsusuri ganup morga na adong i Simalungun hu bani na opat in, gariada samah Purba pe sedo si sada hasusuran. Seng homa tarparnalang hasimalungunonni age pe lang masuk morgani hu bani na opat morga in. Gariada, nini T.B.A. Purba Tambak santorap sanggah na marbuali hanami, mangihutkon pardingatni sapari seng dong Sinaga i Dolog Silou. Sipayung do dong. Saor ibotoh hita seng si sada hasusuran Sinaga pakon Sipayung hassi pe hotop ihatahon halak masuk Sinaga do Sipayung.

Pasal mase opat hassa, ongga do tahun 1930 ibahen Pdt. J. Wismar Saragih ondi suratni bani Harungguan ni Raja-Raja Simalungun na marrunggu i Pamatang Siantar, mangindo ase itotapkon Raja-Raja tupang ni morga hinan gabe morga, ase buei homa morganta ijon songon bani na legan. Balos ni Raja-Raja ia sonon: Sintong do hatorangan pakon tujuanmu ai, tapi iahap hanami Raja-Raja Simalungun, lape jumpah panorangni mangubah ai.

Humbani balos in naidah, na boi hinan do hape seng opat hassa itotapkon, asal ma jumpah panorangni. Anggo sonai dong hinan do tujuanni nahinan mambaen na opat hassa itotapkon hassi pe gakni namin seng opat hassa. Gabe urah ma naarusi, mase anggo sonai dong na gabe i-Sinaga-hon age pe seng Sinaga hinan, i-Saragih-kon age pe seng Saragih hinan, i-Damanik-kon age pe seng Damanik hinan, i-Purba-hon age pe seng Purba hinan. Sedo pitah panorang parpudi on hassa masa ai atap bani panorang Raja-Raja parpudi i Simalungun, atap ilobei ni ai, tapi daoh naijia pe masa do ai.
Boi do idahonta ai anggo iirik-irik hita tuturian parroh ni Raja-Raja na dong i Simalungun on sapari. Bani buku ‘Garingging’ binatur ni Taralamsyah Garingging, ihatahon do ia Saragih Garingging na gabe Raja manipat i Raya, ai ma hasusuran ni si Pinangsori na roh hun Ajinembah (i Kabupaten Karo sonari). Age pe seng dong hinan morga Saragih Garingging i Ajinembah naijia age sonari, dob das sidea i Raya marmorga Saragih Garingging do sidea. Paima das ia hu Raya, tuluy do gan ia i Tikkos, hunjai ma dihut rap odor pakonsi na marmorga Sigumonrong; tuluy hu Hinalang, gabe dihut ma mangodorhon na marmorga Sitopu. Paima das sidea i Raya, domma margoran Raya Simbolon goran ni talun in, tanoh ni Raja Nagur.

Tarsonai ma homa Purba Tambak na gabe Raja i Silou, na gabe Dolog Silou. Nini T.B.A. Purba Tambak bani bukuni ‘Sejarah Simalungun’, hun Pagarruyung hinan do gan nalobeini ni sidea, hunjai hu Natal, dob ai hu Singkel, lopus dompak Simalungun on, marianan i Tambak, horja ni marjuma bawang, gabe morgani Purba Tambak Bawang. Pahoppu ni in ma na iboruhon Raja Nagur, na gabe Raja Silou na parlobei.
Pori napatangkas aha hinan morga ni sidea paima das i tanoh ni Raja Nagur, tontu sedo Purba hinan. Dob ijon do ase igorankon Purba, anjaha palegankonsi pakon Purba na dob dong, ibahen ma goranni Purba Tambak. Sonai homa use ipudian ni ari gabe dong Tambak Bawang, Tambak Tualang, Tambak Lombang, pakon nalegannari ai.

Sonai homa ma turi-turian pasal pardong ni Purba Pakpak na gabe Raja i Purba. Hun Pakpak hinan do gan, dob ijon gabe Purba Pakpak.

Damanik na gabe Raja Siantar pe gan na roh do in iboruhon Tuan Silampuyang marmorga Saragih, dobni gabe Raja Siantar.

Sinaga na gabe Raja Tanoh Jawa pe gan, nalobei ni sidea ai ma hun Huta Urat i Samosir, gabe parlajang, das i Tanoh Jawa nanirajaanni morga Sitanggang. Dobni gabe soluk Sinaga gabe Raja i Tanoh Jawa.

Humbani haganupan in naidah, na dob dong hinan do Raja dapotonkon ni sidea in i Simalungun on, janah marhitei na iboruhon sidea i Simalungun on gabe Simalungun ma sidea ipudian ni ari janah morga ni sidea in pe dihut isimalungunkon, ai ma marhitei na mambaen morgani mangihutkon morga na dong i Simalungun. Masa do sonon age ipudian ni ari. Boi pe buaton usihan sondahan on, na Silalahi hinan gabe Sinaga mangihuthon morga Sinaga na dob dong ijon. Deba hunjin bani panorang parpudi on mulak use gabe Silalahi, halani seng dong be na mangaturhon maningon Sinaga ia.

Mulak hu bani sungkun-sungkun nongkan, mase maningon hu bani na opat morga on ipadomu ganup sagala morga na dong in? Mase lang lima, onom, atap sapuluh, atap bilangan na legannari. Tongon do nani songon pangkatahon ni T.B.A. Purba Tambak bani bukiuni nasinobut nongkan, ‘sering orang menyebut bahwa di Simalungun mulanya hanya terdiri dari empat marga, yaitu Purba, Damanik, Sinaga dan Saragih. Mungkin pendapat ini hanya dapat diterima semasa Kerajaan Nagur’. Atap halani na opat morga on do hassa Raja-Raja i Simalungun on sapari gabe itotapkon gabe opat hassa morga i Simalungun.

Saor ibotoh hita, ia i Dolog Silou, Panei pakon Purba, marmorga Purba do Raja sapari; i Raya marmorga Saragih, i Siantar marmorga Damanik, i Tanoh Jawa marmorga Sinaga. Dear naondolhon banta, Rajani do marmorga sonai, anggo harajaonni seng pitah samorgahon ni Raja.

Anggo sonai do tontu boi ma hataonkon, ia morga sedo panggoranonkon hu bani si sada hasusuran hinan, hassi pe panorang parpudi on susur morga ni bapa hu bani niombahni bei. Tapi topatan ma ra hatahonon, (sapari) morga ai ma panggoranion palegankon holmouan ni na sada humbani na sadanari ibagas ranggi ni pargoluhon sa Simalungun sapari, tontu romban hu bani haporluan naijia ia. Halani ai, anggo sapari porlu maningon opat dassa, sonari on atap seng porlu be maningon opat hassa morga. Songon parninggan ni Raja-Raja bani tahun 1930 ia, tingki ia lape jumpah panorangni mangubah ai. Pori manggoluh ope sidea sonari, atap hatahonon ni sidea ma: sonari seng pala maningon opat hassa morga i Simalungun, hassi pe luar ni sidea ai lang be luar ni Raja-Raja, tapi luar ni partuha-partuha bani adat.

Tarlobih bani panorang on, seng be dong parayakanni manggogohkon mangkatahon opat hassa morga i Simalungun (sondahan on). Gariada patubuh uhur na marsipaetekan do sonai. In homa, sasintongni pe seng opat hassa anggo hasusuran do pangarusionta pasal morga in. In homa, sedo parmorgaonta in patuduhkon na Simalungun hita, tapi budayanta do. Ai ma ase pag do diri mangkatahon, age pe ihargahon morgani, anggo seng ihargahon be budaya Simalungun (ibagas pangarusion ihagoluhkon), bai dokahni seng targorankon be Simalungun ia. Paling ma morgani in patuduhkon na Simalungun hinan hape nalobeini.

Banta pe i GKPS, tarlobih ibagas naparorotkon hasadaonta, ra bahatan ma harugianni anggo dihut hita homa mangkatahon opat dassa morga i Simalungun.
Anggo sonai, piga do? Anggo ningku, nassa bahat ni na dong sonari. Ai pori nabaen

Susukkara GKPS (Daftar Anggota Synode Bolon pakon Daftar goran na legannari, tarsonon ma goran-goran ni morga na ipakei hita: Munthe, Girsang, Damanik, Saragih, Purba, Sinaga, Sipayung, Dasuha, Sumbayak, Siboro, Simarmata, Sitopu, Dajawak, Malau, Simanihuruk, Simanjorang, Haloho, Garingging, Turnip, Siadari, Sidauruk, Sidebang, Sebayang, Tambak, Lingga, Sidadolog, Sinurat, Sitanggang, Tarigan, Surbakti.

(Natuntuni do na pajojor lang palobei iatur-atur).
Bani na ginoranan in, dong ope morga na legannari na lape tarsobut, tapi dong bani buku-buku nanisobut nongkan, ai ma: Tambunsaribu, Sidagambir, Sidahapittu, Ambarita, Soula, Pakpak, Tanjung, Sitio, Simaibang, Silalahi, Tomok, Sarasan, Dadihoyong, Dasalak, Simandalahi, Sidahologan, Rappogos, Gurning, Limbong, Tondang.
Pori dong na legannari sobali ni in (halani sedo na tinuntunan gabe lang masuk, tapi halani na so binotoh do), sadokah Simalungun do nini ia, janah tongon do ihagoluhkon budaya Simalungun, dihut do homa etongon Simalungun.

Anggo dong na marsihol ni uhur marsipasadaan, songon Sumbayak pakon Garingging marsiakuan na sada do sidea samah Saragih, tontu dearhonsi ma ai. Tapi anggo dong Sumbayak na mangkatahon legan do Sumbayaknami pakon Sumbayak na legannari ai (porini do on), tontu seng pala mahua. Pitah sada ma na ulang; ai ma anggo nagogohkon napangkatahon na susur humbani morgadiri do morga ni hasoman, hape seng marosuh hasoman sonai anjaha lape tontu tongon sonai, tontu boi ma ai mangkorhon parjungilan na so porlu. Sonai homa do anggo sai nagogohkon mangkatahon morga sonon hinan do ho sapari, maningon paubahonmu do morgamu songon morga sapari ia, boi ma ai anggo marosuh ia. Tapi seng pala pahata-hataon pori morga pinakeini sonari ai pe tong ipakei anggo marosuhan do ia sonai.

Ra dong humbanta na mambere panimbangion, anggo sonin ma in roh seda ni ma adatta. Anggo ningku, seng dong mangkorhon aha pe lang hu bani paradaton. Ai sedo morga manontuhon hajongjonganta bani paradaton, tapi tutur do. Boi do Purba na sada gabe tondong-ni-tondong ni Purba na sadanari. Boi do palegan-legan morga tapi songon na saamang sainang halani marsanina-sapanganonkon; ai ma na ‘sarindan ma sarondung’ nidokan.

Ai ma deba palegankon hita pakon Karo sonai Toba. Anggo i Karo, parlobei do morga manontuhon hajongjongon ibagas paradaton, dob ai pe ase tutur. Hunjai ma roh ‘merga si lima tutur si walu’ nidokan anggo i Karo. I Toba pe morga do manontuhon hajongjonganni ibagas paradaton. Anggo domma samorga, ‘dongantubu’ ma, anggo tubuh ni boru Purba ia, ipartondong ma ganupan Purba age pori Anakboru-mintori-ni do tulangni on.

Boi do homa sonai parlegan ni pangarusion pasal morga: atap seng na dos hinan pangarusionta pakon pangarusion ni simbalogta.
Medan, Juni 1984

(‘Aha do Morga’ on ongga ma ipatongah ibagas Majalah ‘Ambilan Barita’ No. 124, Agustus 1984, hal. 45-50, na iterbitkon GKPS).

11 September 2006

Pamatang Raya 100 Tahun Nasalpu



Sanggah patorsahon parbukuanku ahu, tarhona do au mangulaki mambasa ‘Riwayat Hidup ni Jason Saragih, Pensiunan Guru Kepala Sekolah Rakyat 6 Tahun, Pamatang Raya’.
Mangkela B.A.S. (ondi) do, ai ma hela ni Oppung Jason ondi, na margoran Dermalim Sinaga, sapari mambere buku in bakku.

Talup-talup, surat tangan ni Oppung ondi do ‘Riwayat Hidup’ in, iketik B.A.S ma in tahun 1962, janah tahun 1980-an, copy-ni ibere bakku. Ai ma ase bani lambar parpudi (humbani 32 lambar), isuratkon B.A.S. do sonon:

‘Keterangan dari penyalin: Riwayat Hidup almahum J. SARAGIH ini sebenarnya belum siap (tammat), berhubung oleh karena kesehatan almarhum tidak memungkinkan lagi untuk menulis (mengarang) sambungannya seterusnya, hingga uraian yang terdahulu baru merupakan sebahagian tingkat permulaan, sedang mengenai sepak-terjangnya / perjuangan almarhum sepanjang sisa hayatnya, belum terdapat didalamnya.
‘Tulisan ini telah siap pada akhir bulan Maret 1962 y.l., sementara menantikan sambungannya yang tak kunjung ada hingga sampai pada saat almarhum menghembuskan nafasnya yang terakhir, yaitu pada tanggal 30 Maret 1963 di Medan, yang pada tanggal 1 April 1963 jenazah almarhum dengan tenang dan damai dikebumikan di komplek perumahan sendiri di Pamatang Raya Kabupaten Simalungun.
‘Tg. Morawa, 8 April 1963
’Penyalin,
’(B.A.S.)’


Isurahon Oppung Jason ondi do ase dua bagian ‘Riwayat Hidup’ ni on. Ai bani ‘Lobei ni Hata’ isuratkon do, Bagian Parlobei (Bab I) ai ma ‘ganup barita hun bani ompung das hu bani nasi bapa haganup’. Bagian Paduahon (Bab II) ai ma ‘ganup barita ni Jason Saragih pakon anak, boru pakon pahompu deba, na sompat masuk bani buku on’.
Hape, songon nasinobut ni panalin nongkan, Dob siap Bagian Parlobei, Bagian Paduahon na saud isuratkon pitah das hu bani Pasal 6 dassa, ‘Marsikolah Guru’, ai pe sibar na das ia i Depok, marsikolah guru.

Bani Bagian Paduahon in ma marbarita ia pasal Pamatang Raya naijia, nanididahni, nanidageini, humbani tahun 1904 das hu bani tahun 1911, tar 100 tahun na salpu. Hape huta nabinaritahon ni in ma na laho bahenon pamatang ni Kabupaten Simalungun, anggo saud do.

Sonon ma isuratkon Jason Saragih pasal Raya 100 tahun na salpu (pakon pardasni i Depok, lanjar sibar jin ma na soppat isuratkon) bani ‘Riwayat Hidup’ ni in:

PINDAH HU RAYA
Bani tahun 1904 bulan Januari laho Gintolir Bangun Purba hu Raya, mardalan nahei hun Tebing Tinggi. Jadi bahat ma parpuluhpuh juara parjudi sekitar Teting Tinggi mangihutkon Gintolir ai hu Raya. Biasani anggo roh ma Gintolir, buei ma markumpul Raja-Raja, Parbapaan-Parbapaan, Partuanon-Partuanon, Pangulu-Pangulu, ijai masa ma judi. Juara-juara parjudi ai dong do piga-piga na hutanda, sidea ma huihutkon laho hu Raya. Ahu lang dong mamboba duit, jadi kawan-kawan in ma mambere ahu mangan i tongah dalan.

Maksudku hun Nagakasiangan mangayaki Abang Rumah Tongah Jarap pakon pamili-pamili na legan, otik ope na hutanda: Bapa Jamaintan, Abang Jingat, Abang Galain, Lawei Jogim, Lawei Janni, Lawei Marhujum; ganupan in dob ma hun rumah i Nagakasiangan. Goran Tomahalam anak ni Abang Jarap hudingat tapi etek ope naijia na hun Raya ahu.
Nihurhu hinan podas do ahu mulak anggo lang jumpah horja, misalni mambuka gelanggang. Tapi ihatahon Abang ai do ahu mangajar mandihar mangajari anak ni sandiri pakon piga-piga panogolanni. Saud do mambuka gelanggang tapi lang mangihutkon syarat na biasa mar-uang pertama, kain putih, ayam panggang, halani sedo halak siajaron.

Baru-baru i Raya songon na sulit do otik parmanganku halani lang pag ahu mangan gulei babuy, marpantang hu bani ginuruhon tarutama hun bani guru Saidi. Tapi songon na haru uhur ni Abang ai janah holong ateini hu bakku. Jadi bani nasadari mamungkah mardogei, mamotong babuy, ipaksa ma hupangan, ipanggang otik sampai hampir mosog, ibahen bah ni anggir untei mungkur na tinabasan inumonku. Jadi hupangan ma dengan selamat lang adong gangguan ni naborit. Dob salpu ai marurup ma hanami mangan bani pinggan martampean tumpanan, riap pakon anakni age saninani anggo dong na roh.

TAHUN 1904: MANOMBEI TIGA BAWANG PINANTAR (TIGA RAYA)
Iharah ma ganup penduduk Raya roh hu tiga marsiboba boniaga dalahi naboru, ningon dong hun bani ganup huta. Cara marboniaga panorang ia bahatan na martukar barang do sabab otik ope mata duit na maredar. Murah tumang arga ni barang-barang na tinukar bani duit, misalni: sada babuy borat 80 kg 3-4 dollar, 1 dayok jagur 10 duit, 1 bantei (1 kaleng) boras 50 duit p.n.l. Masa ma judi dokah, mardadu, marsoki pakon judi porang (batu opat suhi marmata 1, 2, 3, 4 sada, hayu sada, ai ma haduasi igulang bani tanoh na pinaholbung), i rumah Museum Simalungun Pematang Siantar dong do batu ai isimpan).

Abang ai dihut do majudi porang. Anggo judi porang, judi ni Raja-Raja do gan hun bani nahinan, halani ai roh do Raja-Raja hun na daoh martoloh marjudi hu Raya, Abang ai ma sada imbang-imbang ni sidea i Raya. Dong homa sada tabiat ni Abang ai, pantang mundur mangaku kalah. Jadi gati do bahat monang, tapi gati do homa bahat kalah.
Jadi sanggah asik Abang ai marjudi, jadi totap ma ahu hu juma songon na pagirang-girangkon anak somang ni Abang ai, dong do 10 halak dalahi, 3-4 halak naboru, ase ringgas mangkorja.

Anggo Abang ai sandiri biasani lang sadiha horja juma, gatian do ia manopa omas atap perak mambahen sunting, daramani, simbola pagar, p.n.l. bahat do penghasilan hun bani panopaon ai.

TOLU SATONGAH TAHUN
Tolu satongah tahun ahu magodang i lambung ni Abang Jarap sandiri. Dear tumang do pambahenni hu bakku, jadi lang hudingat be mulak hu Nagakasiangan. Idahon ni halak pe lang dong ubahni ahu songon anak tinubuhkon ni Abang ai, halani ai huanggap do Abang ai songon bapakku sandiri, torus ronsi matei ia. Abang ai pe gati do ihatahon ahu ietong anak sikahanan, age pe namin si Tormahalam do.

Dear do uhur ni nasikaha ganup, tapi tarutama kaha Nan Tormahalam, ia ma na mambere mangan ibagas na tolu satongah tahun pagodang ahu. Anjaha ia do paunjuk ahu, mangkalojahon haganup, halani ganup na madear binahenni sidea nadua, boru na hubuat pe ianggap sidea na dua do parumaenni.

Pargaulannami pe pakon anak ni Abang ai misalni Tormahalam, Diatam, Jadi, Horailam na sompat markawan lang ubahni songon na marsanina i lambung Abang saurupan mangan do tongtong.

Panganan (pambagian opium)
Abang ai pe manjalo pembagian opium do. Anggo roh ma na mangalop opium hun Bangun Purba atap hun Batubara, banggal do bagian ni Abang ai, sipata sambolah sipata sangkibut buku opium.

Ramei do tong na manginsop tekeh (candu) i lambung Abang ai sambil marsahap-sahap. Tapi anggo ahu age sonai dokahni i lambung Abang ai, dokah homa i lambung Tulang Nagabuntu, Inang pe ra do manginsop sanggah maborit-borit, nape ongga huinsop sangonsop timus ni candu.

Huta Sondi
Huta Sondi huta ni Abang ai sandiri, ia do pangulu kampung Sondi. Banggal do rumah ni Abang ai i Sondi.
Lang tarlupahon huta Sondi, songon nomer dua pardingatku hu Nagakasiangan pardingatku hu huta Sondi: Dua tahun ahu hidup gembira i huta Sondi. Piga-piga hali ahu siholan hu Nagakasiangan mardingat inang, botou na manggoluh pakon na dob matei, hundul, sipata jongjong bani buntu-buntu i dalan tapian Sondi, sai nono matangku dompak dolog Simbolon mangipa-ipa timus hombun na i pakpak ni dolog ai, makin malala ma huahap siholni, marbah ma huyumku ibahen iluh na humaritap lang hubogeihon.
Roh ma manuk-manuk sibahuwei markawan-kawan habang marsilobeian sambil inunut sidea mandoding, jadi membar ma pingkiranku mangipa-ipa janah manangar sora ni sidea ai. Masuk manuk-manuk na ganjil do ibagas uhurhu, sebab i Nagakasiangan lang adong manuk-manuk sibahuwei. Age nuan on anggo huidah manuk-manuk sibahuwei, sai taringat do ibagas uhurhu keadaan i Sondi naijia.

Jenges hupasar dalan tapian Sondi, hubobahon kawan-kawan anak-anak mangkorjahon. Hinorhon ni ai ma deba dong do gelaranku ibahen hasoman: (1) Dong na mangkatahon Pardalan Tapian Sondi; (2) Dong na mangkatahon Tuan Nagakasiangan; (3) Dong homa mangkatahon Tuan Sigolap-golap, golap lawan ni na siang, Nagakasiangan.
Jenges tumang do hajongjongon ni huta Sondi naijia, talar panonggor hu Dolog Simbolon, talar dompak Dolog Kariahan, talar dompak Dolog Barubei, talar dompak Dolog Singgalang i Saribudolok, talar dompak Dolog Simarjarungjung. Jenges tumang do parombus ni logou hu huta ai musim logo ari. Mariah homa sora ni ingon-ingon marsibalos-balosan pagembirahon pangisi ni huta ai. Marlomba-lomba do anak pemuda marsibahen ingon-ingonni, sahalak ahu do hansa lang mambahen ingon-ingon sabap lang pag manangkih.

Gembira huahap markawan rapat pakon Abang Dahman, Abang Bata. Abang Dahman bapa ni Joel, Sekia pakon Belman. Sabapa legan inang do Abang Dahman pakon Abang Jarap. Abang Bata sabapa pakon Abang Kristian, Guru Jeremias. Abang Bata bapa ni Raji, rongkon Abang Dahman do i Sondi paima mambuat boru. Gati do rap hanami na tolu age huja, marsagu 5 ari. Rap do homa hanami na tolu mangimas bahen juma ni Abang Dahman hu Partayuban. Margantih hanami manogu Abang ai i dalan. Anggo Abang Bata pandei manurat surat Batak bani buluh, age dua ngawan buluh, gostong do suratni anjaha podas do ia manurat lang pasohkon ujung raot ibahen podasni.

Bani tanggal 19 Juli 1916 marunjuk ma ahu, hu rumah ni Abang Jarap na i Sondi do na paroh na boba boru ai Maria br. Manik dob salpu ipasu-pasu hun gereja na i huta Pamatang Raya. I Sondi do napestahon parkawinannami ai, napotong do dua babuy bani horja ai.

HUTA PAMATANG RAYA

Dobkonsi siap rumah ni Abang Jarap i Pamatang Raya, pindah ma ganup hu Pamatang Raya. Lang dong be nasikaha i Sondi, sarumah ma nasikaha haopatsi i Pamatang Raya. Sarumah do Abang Jarap pakon Abang Laija, Abang Bata i Pamatang Raya.
Banggal do rumah ai, rumah Batak sapari martayub aribut. Marpesta banggal do mamongkot rumah ai, 10 borngin patortorhon anjaha mamotong 1 horbou bani horja ai. Naundang do Raja Raya roh hu rumah ai sanggah horja ai. Saud do Raja Raya roh riap pakon nasipuang mamboba panumpak pangkorasi rumah na bayu ai.
Dob i Pamatang Raya marrumah, ahu do isuruh Abang ai manurat surat sitongosonni atap huja pe. Sipata surat Batak sipata surat Latin.

Ambah ni ai 2 hali ahu isuruh hu Tebing Tinggi:
(1) Isuruh ahu riap pakon Rontala pakon Kolim paturun hotang bolianni hun Sisawa hu Tebing Tinggi. Tapi halani lang piga halak upahan mangangkut hotang ai hun Sisawa hu Pariklombu, tarpaksa dokah hanami i Pariklombu paima siap taruhan hotang ai.
Laho Rontala pakon Kolim mambuat pulut gotah ni torop. Laho hanami mamuluti manuk-manuk piduk hu bani rih na bolag i lambung huta ai. Megah tumang hanami lobih 100 manuk-manuk dapot. Holang tolu borngin naulakkon use, buei do dapot tapi lang songon mula ni ai.

Siap taruhan hotang ai, najual ma i Pariklombu halani lang adong pengangkutan hu Tebing Tinggi. Dob ai laho ma hanami hu Tebing Tinggi mamboli sibolion dob ai mulak hanami hu Pamatang Raya.

(2) Isuruh ahu riap pakon Martahalam bapa ni Martin Sinaga hu Tebing Tinggi manjualhon horbouni tunggal banggal. Dokah hanami i Nagabuntu, i Kelembah manjaga horbou ai paima ari Raya Islam. Jadi jumpah konsi ari Raya najual ma horbou ai harga tinggi bani maskapai Hadeidamar $ 120,-

Salpu ai laho ma hanami hu Tebing Tinggi manompahkon pakean ni Abang ai: sapasang lakan sibirong, sapasang sipatu kulit sibirong, sada kupiah sibirong, sada baju panas (singlet) panjang tangan.

Das hanami i Pamatang Raya, megah ma Abang ai manjalo pakeian ai. Lang pala piga arian nari jumpah ma ari Karapatan Urung, ipakei ma pakeian baru ai hu karapatan. Songon na longang ma halak mangidah Abang ai.

MANJADI MANDUR
Bani tahun 1907 bulan Mei sanggah karapatan, iriahkan Raja Raya Tuan Hapoltakan (Sumayan) bani anggota karapatan:’Bahen hita manguda Anggaharim mandur paduahon kawan ni mandur Pota Purba mangurus pasar hun Hutailing das hu Tiga Runggu’.
Satuju anggota karapatan terutama Abang Jarap sandiri, dapotan horja saninani.
Jadi pindah ma ahu marianan hu Balei Ganjang. Bahat do ijai jolma jabolon ni Raja sagala dalahi anggo jabolon naboru marianan i Rumah Bolon. Dapot do indahan hun Rumah Bolon songon kawan-kawan na i balei ai. Tapi ambah ni indahan, ibere Raja ai do bakku totap $4,- tiap bulan.

Ijai ma mulai markawan pakon kerani Jaudin. Sahali-sahali na boli boras, nasuruh kawan-kawan na i Balei ai marmasak anjaha mangan bersama. Jadi tolu halak ma hanami riap mangan: Jaudin, Anggaharim pakon Jaramin Saragih. Kawan na manolong marmasak ai Goang pakon Tordi. Sahali-sahali na boli dayok potongon bahen gulei. Sipata napindo daging na matah bani siparmasak gulei ni Raja, lang piga hali holang daging i Balei ai.

Lucu
Sahali huboli dayok jagur, namasak dear nadarohkon ibahen bani bulung bokkou nilulus. Jadi mangan ma hanami, si Jaudin, Anggaharim, Jaramin, Goang, Tordi pakon Pege sebagai tamu, i tongah ma gulei ai. Jadi tangan sambilou do ibahen Jaudin mambuat gulei, sai ipisati bani tangan sambilouni mamilihi harosuhni. Jadi hupalumba piga-piga hali, tapi tong do sambilouni ibahen mambuat gulei, jadi hupalumba use keras. Jadi marah ma ia, itulduki gulei ai piga-piga hali bani jari-jari sambilouni. Jadi huangkat gulei ai ganup, hugijigkon hu alaman. Ronggak ganup na mangan ai, buei ope gulei ai nape dong satongah bosur na mangan ai.

Jadi lumpat ma Jaudin buei ma sahapni:’Orang yang berani, orang yang gagah perkasa, pendekar yang tidak ada tuluk bandingnya.’ Macam-macam sahap Melayu ibahen mangejek-ejek ahu. Huayak lintun ia.

Dong do sada halongangan. Hotop do hanami martinggil koras-koras sanggah garama bei, tapi totap do hanami markawan rapat marsahabat baik ronsi matei ia.
Ahu do isuruh manungkun boru sibuatonni. Piga-piga hali ahu laho borngin riap pakon Goang atap Tordi hu Sinondang manungkun anggi na marombah si Dailim. Sedo pitah manungkun tumang, tapi pakon mangalop borngin hu Sinondang, lawei Anggara bapa ni Lemanus ma marombah mandipari Bah Magor. Hiou ragipanei sada parombah, lanjar bani siparombah do hiou ai.

MANUKAR DUIT
Bani tahun 1908 Januari mulai ma manukari sagala macam ni mata duit perak sapari: Ringgit Tuha, Ringgit Alus, Ringgit Burung, Ringgit Tungkot pakon hupang, lang bulih iparedarhon be maningon itukarhon ma bani mata duit perak Rupiah. Dos do hargani sagala duit sapari ai, 1 Ringgit = 1,4 Rupiah; 1 hupang = 0,14 rupiah.
Jadi roh ma penduduk mamboba ringgitni hu bani Raja ase itukari. Nakumpul ma anjaha nadaftarhon, dong honsi jumlah 8 atap 10 ribu baru itaruhkon kerani pakon opas hu Siantar.

Mambantu horja panukaran duit ai, isuruh ma ahu korja i kantor (Rumah Raja), isuruh jagaonku dua lamari banggal, 1 lamari ianan ni pakeian Raja deba pakeian kebesaran, pakon ianan ni duit balanja sehari-hari ni Raja; 1 lamari ianan ni duit tukaran ai. Deba halak dokah do ase ialop tukar ni duitni.

Sahali isuruh Raja ahu manaruhkon envelop hu bani Tuan Pandita. Dob ibuka tuan ai ibere bakku 20 Rupiah perak. Huberehon bani Raja. ‘Lepak do tuan ai, sada do nongkan parsapuluhan, taruhon mulak,’ nini. Hutaruhkon use jadi ipatidak tuan ai uang kertas na dua ai. Huberehon use bani Raja, ijalo ma. ‘Lupa do ahu,’ nini.

Bani bulan Agustus 1908 hu Medan Raja ai mamboba toping pakon huda-huda kebudayaan Simalungun, hun Tapanuli rajamanggele. Buei do na mangihutkon Raja ai Partuanon Parbapaan. Laho misir ibere hu bakku 1 guni na so binuka marisi rupiah perak isi 500 bahen balanja i pardalanan. Dokah do hanami bani pameran na i Medan ai. Dob mulak ipariksa do buku pengeluaran balanja. Cocok do.

KORJA PASAR
Korja pasar lang sadiha borat korjani mandur sanggah ijia. Pangulu kampuing do manjaga rakyat ni bei mangkorja. Marbagi-bagi huta do sihorjaonkon. Mamimpin sonaha pangkorjahonon do hansa mandur. Sonaha pargostongni, sonaha bagas ni sihurakon, sonaha hapal ni sitimbunon p.n.l. Jadi ibahen mandur ma patok bagas ni sihurakon, patok ni hapal sitimbunon. Anggo das ma bani patok ai ihorjahon, boi ma halak ai martulak bani panguluni ase mulak ia.

Bani na sahali huhatahon dompak mandur Pota:’Parcuma do hita riap-riap hu kehen, riap-riap hu luan, sahalak do hita na marsahap.’ Iparhatongon uhurni do usul ai. Jadi iatur ma, anggo hu kehen ia, hu luan ma ahu, anggo hu luan ia hu kehen ma ahu.
Jadi huparpaubah ma patok binahenni mangihutkon pambotohku, na deba martambah bagas sihurakon hampir satongah meter, sonai homa sitimbunon. Jadi martambah borat ma horja martimbangkon tinotapkon ni mandur Pota. Jadi keberatan ma ganup rakyat na manghorja. Laho ma pangulu-pangulu mangadap Raja patugahkon keberatan ni rakyatni mengenai petunjuk ni mandur na dua halak. Sanggah marsidang karapatan, ipareksa ma ahu, mase huparpaubah patok tinotapkon ni mandur Pota. Dua pahara jawabku: (1) Ahu sebagai mandur, ningon dong pandapotku jadi kebaikan ni pekerjaan ai. (2) Mangihutkon keadaan ni pasar i kahean na hubotoh, tiap-tiap 20 m ganjang ni dalan marbeda tinggini sameter pasti dalan in lang boi be idalani kereta. Nabahen pasar (jalan raya) bahen dalanan ni kereta do. (Motor lape muncul ijia).
Dob dokah sidea martimbang, ibahen ma haputusan: (1) Anggaharim jadi mandur pasar, gaji RP 6,-; (2) Pota jadi mandur juma bolag (juma ni Raja), gaji Rp 10,-. Duit gaji ni mandur pakon opas, duit ni Raja sandiri do, tapi gaji ni kerani Jaudin hun bani Kas Landschap do Rp 21,-

MANRAJA
Bani tahun 1909 Januari horja manrajahon Tuan Hapoltakan Sumayan mangihutkon adat. Dokah do pesta ai. Mangihutkon adat, ningon narajahon do anak ni Raja na matei, ase naturunkon nakubur Raja na dob matei, ase ulang tarkubur Raja. Jadi paima jumpah kesempatan manraja, itandurhon ma lobei bangkei ni Raja na matei ai. Ase bani horja manraja, horja mangkubur do homa. Ipamasa ma martoping pakon marhuda-huda sabulan dokahni. Roh ma haganup Raja-Raja Simalungun pakon na hun Karo, marsiboba parmaenan, toping. Ramei tumang i Pamatang Raya.

Ramei ma homa na marjudi. Marpuluh do tikar dadu sonai homa na main ceki arian borngin. Nakutip do tara judi (toci) arian borngin. Piga-piga opas niangkat baru mangurus keperluan pakon mangumpul duit tara judi. Pukul 7 sogod pakon pukul 5 sore tiap-tiap ari, iserahkon opas-opas ai ma duit hu bakku ase ahu manimpan hu bagas lamari na i rumah ni Raja ai, ihut mamakei pembukuan.

Bahat do dapot duit ai lobih do 10 ribu Rupiah. Hu bani kas Landschap do deba duit ai, lobihni ibagi-bagi pembesar-pembesar Raya. Ahu pe dapotan persen do pakon opas-opas ai.

JADI MANDUR LANDSCHAP

Bani tahun 1909 Juni iangkat ahu jadi mandur Landschap margaji hun Kas Landschap Rp 17,50 sabulan. Pasar sijagaonku hun Sirpang Raya das hu Tiga Runggu.
Sonari tarpaksa ma mandur korja borat: (1) Maningon manjaga mandur terus sepanjang ari hun pukul 7 sampei pukul 5 sore; (2) Maningon mambahen daftar keluar masuk parrodi.

Mangihutkon paraturan rodi ijia: sahalak rakyat marrodi 40 ari satahun, tolu hali marrodi hu pasar satahun, 10 ari sahali masuk, na 10 ari nari untuk i dalan. Na marrodi hu juma ni Raja 150 halak satahun torus 40 ari sahalak lang marpotongan untuk i dalan. Anggo dong na dob 30 ari korja i pasar, bahenon daftar bani Panguluni ase ibotoh salosei rodi ni halak ai.

Bahat do parrodi ai jagaon i pasar dong do 20 halak, sipata 250, 300 halak. Ase songon huta do bahat ni jambur (sopo) i parrodian. Nabahen ma 5 halak na manjaga sopou, 1 halak tukang masak ni mandur, dua halak manjaga ganup sopou, 2 halak nari na suruh ariari mangkail, marbubu, mamuluti manuk-manuk, markaras-karas. Sahali dapot 36 kibul ikan jurung, dapot karas-karas. Lang ongga putus hanami margulei. Dong do 5 bubu, 8 kail sipasuangon arian borngin (sambotik).

HAMPIR MARBAHAYA
1. Bani na sadari donokkon Bah Binomon sahalak parrodi korja marmalas. Piga-piga hali ahu roh ase ipapodas tapi lang iparduli jadi hugijig bani sangkimpang tanoh na banggal, hona tontonni. Itagil ahu bani parang bengkok, cap hudorab manangkap parang ai, dapot, gup hutenju sahali. Mangindo ampun ia. Paima mulak halak ai, lang ipodomanku hinan ahu modom.

Bani na sadari korja i Rayahuluan, roh parrodi 10 halak. Ipandaftarhon bei ma ase patarni mangkorja. Hape patarni sahalak, ase hu tiga lang ia mangkorja arianni ai. Nikku lang boi ningon korja lobei gendo 2 ari ase parmisi. Tapi koras do ia mangindo ase hu tiga. Hubahen sahap dear mangelek, ase ulang kotor buku. Tapi totap do songon na patidak hajantanon ia manokoh ahu. Jadi panas ma uhurhu, hugaris tanoh bani tongkat. ‘Anggo jantan coba lewati’. Tas, ilangkahi garis ai, cap hupukul gurungni, marbalik ia, itikam ahu bani pisou badik, hutangkis manangkap pisou ai, dapot. Dob itanganku pisou ai torus hutinju marulak-ulak, hutunjang tontonni, matompas ia. ‘Coba bangkit ase hubunuh,’ ningku. Bahat ma parrodi na roh, ‘Ampuni ma gelah, ilawan ho mandur suruhan ni pamarentah, banggal do hasalahanmu,’ nini sidea. Jadi isombah ahu mangindo ampun.

Jadi paima siap rodi ni halak ai, modom hu Pamatang Raya ma ahu ganup bodasi, pagi-pagi roh ahu marhuda. Huda ni Abang Jarap sibolang birong na jenges tumang hupakei do, marbulan-bulan dokahni.

MARMAKSUD SEKOLAH GURU
Bani na sadari sanggah marjambur i Bah Binomon mangulaki, tepat pukul 2 sanggah mardalan ahu manjaga parrodi, huidah hilap hun Dolog Simbolon dompak Tao Toba, hun babou ni ulungku. Gakni sitamaningku do halani panompas ni milas ni ari haparahanni, lang hubotoh.

Sore-sore roh karani Raja Raya Eparaim Pohan laho hu Siantar sengaja sihol marborngin hu jamburnami. Bodari mangomong ma hanami, hupatorang ma sangsara ni korja ni mandur terutama panompas ni milas ni ari, songon na kejadian narianni ai. Sihol jadi guru lang adong belanja marsikolah.

Jadi nini:’Hubotoh dong parsikolahan lang pala managang belanja, ibere makan, pakeian, uang saku tiap-tiap minggu pakon ongkos pardalanan ai ma seminarie Depok. ‘Pindo ham bani Tuan Pandita ase ikirim ham hujai.’

Dua minggu salpu ai hupindo ma bani Tuan A. Theis ase ikirim ahu hu Depok. Balos ni Tuan ai:’Sude na marsikola disi halak Kristen do, ndang boi masuk ia so halak Kristen.’

Ningku dompak Tuan ai:’Molo saut masuk, olo do ahu jadi Kristen.’ ‘Molo songoni hubahen pe surat tu Depok,’ nini Tuan ai.

Lobih do onom bulan ase roh kabar hun Depok. Sanggah i Rayausang hanami marjambur, roh Guru Domitian Tambunan mangkatahon ase hu huta ahu nini Tuan Pandita. Dob roh ahu megah ma Tuan ai mangkatahon:’Dijalo do hamu masuk tu Seminarie Depok, jala ingkon sahat disadu 1 Agustus 1911.’

Jadi laho ma ahu hu Siantar mangindo maronti, hupatorang ma maksudku sihol marsikolah. Jadi nini Gintolir Van Gelder:’Saya pikir tidak ada manusia yang paling bodoh hanya seorang Anggaharim saja. Sudah dapat gaji yang baik, tapi mau lagi jadi guru gaji Rp 7,50. Banyak dari guru yang minta jadi mandur kalau dapat. Jangan dengar-dengar cakap orang. Lagi saya lihat Anggaharim punya kerja ada baik.’
Jadi mulak ma ahu, hupatugah ma bani Tuan Pandita:’Lang ibere maronti, imarahi ahu.’ Jadi nini Tuan ai ma:’Painte ma ro Tuan i tu Raya on asa mangkatai hami,’nini.
Dokah do ase roh Gintolir ai hu Raya. Jadi roh honsi Gintolir ai, laho ma Tuan A. Theis hu kantor. Dokah do homa sidea marsahapi das pukul 9 bodari. Bahat do jolma i alaman. Jadi nini Gintolir ai:’Ada Anggaharim, boleh naik.’ Jadi nini ma:’Ini Tuan mintak Anggaharim jadi guru, perlu ada guru dari anak negeri ini sendiri. Besok boleh serahkan perkakas dan buku kepada Pengulu Balei dan datang ke Siantar ambil gaji.’ ‘Terimakasih Tuan,’ ningku.

Laho ma ahu hu Siantar, ibayar ma gaji 2 bulan, itambah hadiah gaji 3 bulan, jadi gaji 5 bulan ma hujalo. Megah ma ahu. Tambah ni gaji ai ibahen ma surat maronti, jenges hatani.

MARSIKOLAH GURU
Songon persiapan laho sekolah guru hunlobei ma tardidi jadi Kristen. Tardidi ma ahu bani tanggal 4 Juni 1911, tepat ari Parroh Ni Tonduy Na Pansing Pantekosta.
Sapuluh halak hanami rap tardidi, hanami na sakawan: (1) Anggaharim Saragih, napaubah jadi Jason; (2) Tormahalam Saragih, napaubah jadi Justin; (3) Ujah Sinaga, napaubah jadi Jakobus; (4) Tingki Damanik, napaubah jadi Benyamin; (5) Bunga Saragih, napaubah jadi Jeremias; (6) Jadi Saragih, napaubah jadi Ferdinand; (7) Gawan Purba, napaubah jadi Elias; (8) Jahawan Damanik, napaubah jadi Markus; (9) Maham Saragih, napaubah jadi Kilian; (10) Bata Saragih, napaubah jadi Manasse.
Dob salpu tardidi lumbang ope panorang marsiap-siap. Jadi bani tanggal 1 Juli 1911 berangkat ma ahu manadingkon tanoh Raya. Dong do lobih kurang 100 halak na manaruhkon ahu hun huta Pamatang Raya das hu Pangguruan. Ijai masuk ma ahu hubagas kereta huda laho hu Siantar. Borat do huahap manadingkon pamili-pamili pakon kawan-kawanku, buei do sidea na tangis, ahu pe lang tarhorom bah ni mata.
Dong do opat borngin ahu i Siantar paima surat pas jalan darat dan laut, pakon paimahon Tuan Amtenar Belasting Van Hy ase manumpang bani motorni lahu hu Tebing Tinggi, ipinjam motor ni Raja Raya.

Das i Tebing Tinggi markereta kuda ma laho hu Nagakasiangan manjumpahi pamili-pamili: Tuan Nagabuntu, Pangulu Nagakasiangan Matnongah, p.n.l. Bungarinta pakon Tarannim pe ijai do, tapi Bungain i Bandarsahkuda (Bandar). Lobih do 20 ari ahu ijai, dong do piga-piga pamili na mandilo mangan, margambar pakon Bodul Sinaga.
Berangkat ma ahu markereta api hu Belawan, dua borngin ijai roh ma kapal Buskest, dob ma ipatugah Tuan A. Theis kapal ai ma dalanku. Huidah ma halak na roh hun Jawa kira-kira 200 halak laho korja hu kobun kaluar hun kapal, ipukul do bani hotang ulu ni ganup age na iombahan mamilangi, sahalak na manurat, marrugut ma sidea bani dermaga pelabuhan ai.

Ihatahon panumpanganku na i Belawan, lang tarpangan gulei na i kapal, jadi ipamasak ma 1 ayam masak tolu: rondang, goreng kering pakon anjang (naiura).
Marlayar ma hanami. Daoh honsi i tongah laut otik mando taridah daratan, tangis ma dua halak na matua suami isteri:’Selamat tinggal Pulau Sumatera, sudah 25 tahun kami hidup berdiam padamu.’ Sai marompot ma mandaredei iluh ni sidea. Jadi ahu pe dihut ma tangis mangidah ai.

Kira-kira 9 jam maronti i Singapura, tapi ahu lang pag hu darat, age pe buei do naidah laho hu darat.

Kira-kira satongah jam nari ase masuk hu Tanjung Priok marsiap ma halak ganup mambungkus barang, ahu pe hubungkus ma tilamku, panumpang kelas tolu do ahu.
Lang rapat kapal ai marlabuh i Tanjung Priok, jadi roh ma na mambuat barangku, ahu pe torus masuk stombarkas. Das i topi ipindo ongkos 20 sen, naik ma ahu hu darat.
Das i darat lang hubotoh ija barangku. Hudalani hu kahean hu luan lang jumpah. Tapi dong sahalak hujai hujon dong ma 4-5 hali hanami marjumpah. Jadi isungkun ahu, hupatugah hun Sumatera laho marsikolah hu Seminarie Depok. Jadi itogu ma ahu, iketok pintu ni sada kantor, masuk hanami, jumpah ma ganup barangku, maralamat do ganup.
Masuk ma hanami hu kereta api, marborngin i Jakarta i rumah ni Guru Musa halak Sunda. Patarni ibobai ma ahu i kota Jakarta mamboli-boli buku, ipindo ma duitku. Jadi berangkat ma hanami kereta api, pukul 3 ma das i Depok.

Sinuruh ni Direktur do Kristian Lumbantong on mangalo-alo hu Tanjung Priok. Ganup na roh hu Depok isuruh do kawan sabangsani mango-alo hu Tanjung Priok.
Das i parsikolahan ibobai ma ahu hu rumah ni ganup guru-guru. Marmasam bangsa Indonesia do marsikolah i Depok: Batak, Jawa, Banjar, Minahasa, Sangian, Toraja, Ambon, Papua, Timor, Enggano, Tello, Nias; halak Depok ai pe dong do.

SADOKAH MARSIKOLAH
Marasrama do anak sekolah, 60-70 halak do ganup tahun, dalahi do ganup. Nasi merah do panganon torus tengah ari pakon sore, pagi pulut kawan ni kopi, teh. Bani ari besar Negara, hari lahir ni guru-guru, mangan nasi putih tengah hari, pukul 3 minum kopi anjaha manjalo kue-kue, bon-bon na ibungkus hira-hira 2 liter sabungkus. Bani hari Natal manjalo hadiah pakeian lain ni pakeian pembagian. Pembagian pakeian: 4 anak baju, 4 celana dalam, 2 bantal marsarung, 2 tikar alus, 4 baju seterip, 2 tudung Tangerang, 2 selimut, 2 pasang pakeian gereja na putih, 4 saputangan, 4 celana panjang seterip. Bani na tammat laho mulak manjalo dua lipat pembagian satahun na iatas in, tambah pakeian marjamita 2 pasang lakan sibirong. Ibere homa sada poti na banggal pakon sada podoman i kapal, pelbet.

Sahali 6 bulan mamilih makanan, artini atap dong na sihol nasi merah gantih ni pulut, kopi pait gantih ni kopi manis, p.n.l. Anggo gulei margantih do: ayam, ikan basah, daging kerbau, daging babi. Tapi mangan sore totap do ikan gabus asin na 4 tahun ai, lain Sabtu 1 telor itik nirobus.