LOPOU NI MANSEN PURBA SH

Ase hubahen pe lopou on aima ase dong ianan manippan lanjar paradeihon nahusuratkon sadokah ni on pakon na laho roh. Sonai homa do age tulisan atap surat ni halak pasal na huparadei in, lang tarsibar atap boi iparujahon simbuei. Hira songon perpustakaan ma on, gariada boi homa do holi gabe ianan mardiskusi.

My Photo
Name:
Location: Medan, Sumatera Utara, Indonesia

Bani KTP-ku tarsurat do: Nama lengkap: Mansen Purba SH; Jenis kelamin: Pria, Tempat/tgl. lahir: Pematang Raya, 03-06-1937. Kawin/Tidak kawin: Kawin; Agama: Protestan (ai ma Kristen Protestan); Pekerjaan: Dosen IKIP Medan (hape namin Pensiunan Pegawai Negeri Sipil, ai domma humbani tahun 1972 nari au pensiun hun IKIP Medan); Alamat: Jl. Karya No. 155; RT/RW: Lk XI; Kelurahan/Desa: K. Berombak ; Kecamatan: Medan Barat). Piga-piga hasoman na umposo, sonon do nini au: "Pak Mansen adalah tokoh awam Gereja dan tokoh budaya Simalungun yang bagi saya menjadi sumber inspirasi dan Guru." (Elvina Simanjuntak, aktivis gereja, tinggal di P. Siantar). "Tak berlebihan bila saya merasa MP dalam waktu yang singkat telah menjadi Guru bagi saya. Guru dengan G besar. Ia menjadi Guru bagi saya tentang Simalungun, tentang bagaimana 'menjadi dan sebagai' orang Simalungun yang oleh orang Simalungun kerap diartikan sebagai MarSimalungun." (Eben Ezer Siadari, wartawan) Jadi ise do ahu sasittongni? Nasiam ma simada balosni, dobkonsi ibasa nasiam nahusuratkon i lopou on. Diatei tupa ma.

12 September 2006

Aha Do Morga

Aha do morga? Anggo dong sungkun-sungkun sisonon, balos na somal ai ma ia morga ai ma panggoranion patuduhkon hasusuran ni sipamakei morga ai. Jadi, anggo Purba morgaku, ai ma mangkatahon hasusuran ni Purba au mangihutkon bapa na marmorga Purba. Sadalan hujin boi ma homa hataonkon ia morga ai ma panggoranion dompak hasadaon ni jolma sisada hasusuran hinan.

Anggo sibar sonai dassa parsahapan ra do mintor marsijaloan do, halani na parhatongon do ia morgadiri in naniboan tubuh do in marihuthon bapa namatorasdiri. Tanda ma homa in na dong do bapadiri, janah iakuhon bapadiri in do anakni do diri.
Tapi anggo isusur hubabouhon marhitei namanungkunhon: ganup do na samorga tongon si sada hasusuran?

Mambalosi sungkun-sungkun on, somalni pangkei ma jolma. Ai age pe samah Saragih, lang tarpajojor sintong ni si sada hasusuran sidea i Simalungun on; paling ma isusur hu babouhon gabe dong gan hasadaon bona, tapi seng i Simalungun on be, i dipar ai do paima gabe Simalungun. Ai pe lape tontu Saragih hinan panggoranion tingki ijai; dob ijon pe ase igoran Saragih. Sonai do homa Purba, maningon irik lobei itambahkon panggoranion bani tupang ni morga in ase marsijaloan tongon ma si sada hasusuran, usihanni Purba Pakpak ganup si sada hasusuran, Purba Tambak si sada hasusuran hinan, tapi Purba Pakpak pakon Purba Tambak, age samah Purba, lang be sisada hasusuran. Gan, samah Damanik pe lape tontu si sada hasusuran, ai paima roh hujon par ‘bariba’ na gabe Raja Siantar, domma dong hinan gan Damanik, ai ma Raja Nagur nidokan. Seng nabotoh atap sonai do homa Sinaga, mardingat na dong do homa Silalahi hinan gabe Sinaga dob ijon, hape Sinaga pakon Silalahi sedo na sakkabona i Tapanuli.

Anggo sonin do hatoranganni, sipatangkason ma use balos nongkan na mangkatahon ia morga ai ma panggoranion ni si sada hasusuran. Ai dong sintongni, tapi dong homa lang sintongni. Halani ai ma ase tubuh uhur marsipangkasan use, ai aha do tongon morga in?

Ase mintor haru tangkas banta aha parayakkan ni manangkasi pangarusion pasal morga on, dear gakni palobei napatongah ijon piga-piga pahara na patubuhkon uhur na marsisungkunan.

Saor ibotoh hita, atap na sonaha ai sapari gabe iparhatongon halak do ronsi sondahan on, opat dassa gan morga banta Simalungun, ai ma Sinaga, Saragih, Damanik pakon Purba.

Ipapondok Pdt. J. Wismar Saragih ondi do panggoranion bani na opat morga on gabe Si Sa Da Pur (si sada dapur?). Anggo nabasai pe buku-buku, na opat morga on do morga ni Simalungun, hansi pe bani buku ni T.B.A. Purba Tambak ‘Sejarah Simalungun;, songon na isobut 5 bona ni morga halani legan do gan Purba Tambak humbani Purba Pakpak. Mangihutkon Seminar Kebudayaan Simalungun tahun 1965 pe gan sonai do. Humbani na opat on do gabe martupang gabe bahat, songon Saragih Sumbayak, Saragih Garingging, ronsi Saragih na legannari ai; sonai do homa Purba Tambak, Purba Sigumonrong, Purba Pakpak ronsi Purba na legannai ai; sonai homa ma Sinaga pakon Damanik.
Halani sonai iparhatongon simbuei, gabe sonai ma homa isuratkon GKPS bani buku pardingatan Jubileum 80 Tahun GKPS na marhata Inggeris:’The Simalungun Protestant Church in Indonesia, a brief history’, Pematang Siantar 1983. Bani halaman 6 ihatahon: The Simalungun people have only four main marga (clans)’ (Bani halak Simalungun opat dassa morga).

Santorap bani sada parbualan, dong do songgot sungkun-sungkun ni sada hasoman, nini:’Anggo opat dassa dahkam morga i Simalungun, hanami on na so si sada hasusuran pakon sada pe lang morga na opat ai, seng be Smalungun hanami?’
Nanget do namin isungkun, seng pala marantup rimas ni uhur, tapi halani ai ma use gabe songon na lungun uhur. Ulang ma marhitei na ihatahon simbuei opat dassa morga ni Simalungun, gabe dong humbanta Simalungun na mangahapkon lang ipadihut ia. Hape ahap na so ipadihut ai ma tang sipaetan ahapkonon ni jolma. Pori bai horja adat ondi ma ai, na patut hinan sidiloon diri, hape lang idilo, taratei-atei do pangahap, dokah pardingat age pe sip mando diri. Age bani na mar-Kristen on, apala na ipadihut ai do hita ipaluah, itatap Naibata, mambaen malas uhurta, ipadihut Naibata homa hita bani horja harajaonNi, ai do na pamalas uhur.

Marhalanihon ni in ma deba mambaen tubuh uhur patangkashon mase tongon ihatahon opat hassa morga i Simalungun. Ai aha do hape morga on mambahen na opat hassa? Ai anggo panggoranion bani hasusuran do, sedo opat hassa, ai seng tarsusuri ganup morga na adong i Simalungun hu bani na opat in, gariada samah Purba pe sedo si sada hasusuran. Seng homa tarparnalang hasimalungunonni age pe lang masuk morgani hu bani na opat morga in. Gariada, nini T.B.A. Purba Tambak santorap sanggah na marbuali hanami, mangihutkon pardingatni sapari seng dong Sinaga i Dolog Silou. Sipayung do dong. Saor ibotoh hita seng si sada hasusuran Sinaga pakon Sipayung hassi pe hotop ihatahon halak masuk Sinaga do Sipayung.

Pasal mase opat hassa, ongga do tahun 1930 ibahen Pdt. J. Wismar Saragih ondi suratni bani Harungguan ni Raja-Raja Simalungun na marrunggu i Pamatang Siantar, mangindo ase itotapkon Raja-Raja tupang ni morga hinan gabe morga, ase buei homa morganta ijon songon bani na legan. Balos ni Raja-Raja ia sonon: Sintong do hatorangan pakon tujuanmu ai, tapi iahap hanami Raja-Raja Simalungun, lape jumpah panorangni mangubah ai.

Humbani balos in naidah, na boi hinan do hape seng opat hassa itotapkon, asal ma jumpah panorangni. Anggo sonai dong hinan do tujuanni nahinan mambaen na opat hassa itotapkon hassi pe gakni namin seng opat hassa. Gabe urah ma naarusi, mase anggo sonai dong na gabe i-Sinaga-hon age pe seng Sinaga hinan, i-Saragih-kon age pe seng Saragih hinan, i-Damanik-kon age pe seng Damanik hinan, i-Purba-hon age pe seng Purba hinan. Sedo pitah panorang parpudi on hassa masa ai atap bani panorang Raja-Raja parpudi i Simalungun, atap ilobei ni ai, tapi daoh naijia pe masa do ai.
Boi do idahonta ai anggo iirik-irik hita tuturian parroh ni Raja-Raja na dong i Simalungun on sapari. Bani buku ‘Garingging’ binatur ni Taralamsyah Garingging, ihatahon do ia Saragih Garingging na gabe Raja manipat i Raya, ai ma hasusuran ni si Pinangsori na roh hun Ajinembah (i Kabupaten Karo sonari). Age pe seng dong hinan morga Saragih Garingging i Ajinembah naijia age sonari, dob das sidea i Raya marmorga Saragih Garingging do sidea. Paima das ia hu Raya, tuluy do gan ia i Tikkos, hunjai ma dihut rap odor pakonsi na marmorga Sigumonrong; tuluy hu Hinalang, gabe dihut ma mangodorhon na marmorga Sitopu. Paima das sidea i Raya, domma margoran Raya Simbolon goran ni talun in, tanoh ni Raja Nagur.

Tarsonai ma homa Purba Tambak na gabe Raja i Silou, na gabe Dolog Silou. Nini T.B.A. Purba Tambak bani bukuni ‘Sejarah Simalungun’, hun Pagarruyung hinan do gan nalobeini ni sidea, hunjai hu Natal, dob ai hu Singkel, lopus dompak Simalungun on, marianan i Tambak, horja ni marjuma bawang, gabe morgani Purba Tambak Bawang. Pahoppu ni in ma na iboruhon Raja Nagur, na gabe Raja Silou na parlobei.
Pori napatangkas aha hinan morga ni sidea paima das i tanoh ni Raja Nagur, tontu sedo Purba hinan. Dob ijon do ase igorankon Purba, anjaha palegankonsi pakon Purba na dob dong, ibahen ma goranni Purba Tambak. Sonai homa use ipudian ni ari gabe dong Tambak Bawang, Tambak Tualang, Tambak Lombang, pakon nalegannari ai.

Sonai homa ma turi-turian pasal pardong ni Purba Pakpak na gabe Raja i Purba. Hun Pakpak hinan do gan, dob ijon gabe Purba Pakpak.

Damanik na gabe Raja Siantar pe gan na roh do in iboruhon Tuan Silampuyang marmorga Saragih, dobni gabe Raja Siantar.

Sinaga na gabe Raja Tanoh Jawa pe gan, nalobei ni sidea ai ma hun Huta Urat i Samosir, gabe parlajang, das i Tanoh Jawa nanirajaanni morga Sitanggang. Dobni gabe soluk Sinaga gabe Raja i Tanoh Jawa.

Humbani haganupan in naidah, na dob dong hinan do Raja dapotonkon ni sidea in i Simalungun on, janah marhitei na iboruhon sidea i Simalungun on gabe Simalungun ma sidea ipudian ni ari janah morga ni sidea in pe dihut isimalungunkon, ai ma marhitei na mambaen morgani mangihutkon morga na dong i Simalungun. Masa do sonon age ipudian ni ari. Boi pe buaton usihan sondahan on, na Silalahi hinan gabe Sinaga mangihuthon morga Sinaga na dob dong ijon. Deba hunjin bani panorang parpudi on mulak use gabe Silalahi, halani seng dong be na mangaturhon maningon Sinaga ia.

Mulak hu bani sungkun-sungkun nongkan, mase maningon hu bani na opat morga on ipadomu ganup sagala morga na dong in? Mase lang lima, onom, atap sapuluh, atap bilangan na legannari. Tongon do nani songon pangkatahon ni T.B.A. Purba Tambak bani bukiuni nasinobut nongkan, ‘sering orang menyebut bahwa di Simalungun mulanya hanya terdiri dari empat marga, yaitu Purba, Damanik, Sinaga dan Saragih. Mungkin pendapat ini hanya dapat diterima semasa Kerajaan Nagur’. Atap halani na opat morga on do hassa Raja-Raja i Simalungun on sapari gabe itotapkon gabe opat hassa morga i Simalungun.

Saor ibotoh hita, ia i Dolog Silou, Panei pakon Purba, marmorga Purba do Raja sapari; i Raya marmorga Saragih, i Siantar marmorga Damanik, i Tanoh Jawa marmorga Sinaga. Dear naondolhon banta, Rajani do marmorga sonai, anggo harajaonni seng pitah samorgahon ni Raja.

Anggo sonai do tontu boi ma hataonkon, ia morga sedo panggoranonkon hu bani si sada hasusuran hinan, hassi pe panorang parpudi on susur morga ni bapa hu bani niombahni bei. Tapi topatan ma ra hatahonon, (sapari) morga ai ma panggoranion palegankon holmouan ni na sada humbani na sadanari ibagas ranggi ni pargoluhon sa Simalungun sapari, tontu romban hu bani haporluan naijia ia. Halani ai, anggo sapari porlu maningon opat dassa, sonari on atap seng porlu be maningon opat hassa morga. Songon parninggan ni Raja-Raja bani tahun 1930 ia, tingki ia lape jumpah panorangni mangubah ai. Pori manggoluh ope sidea sonari, atap hatahonon ni sidea ma: sonari seng pala maningon opat hassa morga i Simalungun, hassi pe luar ni sidea ai lang be luar ni Raja-Raja, tapi luar ni partuha-partuha bani adat.

Tarlobih bani panorang on, seng be dong parayakanni manggogohkon mangkatahon opat hassa morga i Simalungun (sondahan on). Gariada patubuh uhur na marsipaetekan do sonai. In homa, sasintongni pe seng opat hassa anggo hasusuran do pangarusionta pasal morga in. In homa, sedo parmorgaonta in patuduhkon na Simalungun hita, tapi budayanta do. Ai ma ase pag do diri mangkatahon, age pe ihargahon morgani, anggo seng ihargahon be budaya Simalungun (ibagas pangarusion ihagoluhkon), bai dokahni seng targorankon be Simalungun ia. Paling ma morgani in patuduhkon na Simalungun hinan hape nalobeini.

Banta pe i GKPS, tarlobih ibagas naparorotkon hasadaonta, ra bahatan ma harugianni anggo dihut hita homa mangkatahon opat dassa morga i Simalungun.
Anggo sonai, piga do? Anggo ningku, nassa bahat ni na dong sonari. Ai pori nabaen

Susukkara GKPS (Daftar Anggota Synode Bolon pakon Daftar goran na legannari, tarsonon ma goran-goran ni morga na ipakei hita: Munthe, Girsang, Damanik, Saragih, Purba, Sinaga, Sipayung, Dasuha, Sumbayak, Siboro, Simarmata, Sitopu, Dajawak, Malau, Simanihuruk, Simanjorang, Haloho, Garingging, Turnip, Siadari, Sidauruk, Sidebang, Sebayang, Tambak, Lingga, Sidadolog, Sinurat, Sitanggang, Tarigan, Surbakti.

(Natuntuni do na pajojor lang palobei iatur-atur).
Bani na ginoranan in, dong ope morga na legannari na lape tarsobut, tapi dong bani buku-buku nanisobut nongkan, ai ma: Tambunsaribu, Sidagambir, Sidahapittu, Ambarita, Soula, Pakpak, Tanjung, Sitio, Simaibang, Silalahi, Tomok, Sarasan, Dadihoyong, Dasalak, Simandalahi, Sidahologan, Rappogos, Gurning, Limbong, Tondang.
Pori dong na legannari sobali ni in (halani sedo na tinuntunan gabe lang masuk, tapi halani na so binotoh do), sadokah Simalungun do nini ia, janah tongon do ihagoluhkon budaya Simalungun, dihut do homa etongon Simalungun.

Anggo dong na marsihol ni uhur marsipasadaan, songon Sumbayak pakon Garingging marsiakuan na sada do sidea samah Saragih, tontu dearhonsi ma ai. Tapi anggo dong Sumbayak na mangkatahon legan do Sumbayaknami pakon Sumbayak na legannari ai (porini do on), tontu seng pala mahua. Pitah sada ma na ulang; ai ma anggo nagogohkon napangkatahon na susur humbani morgadiri do morga ni hasoman, hape seng marosuh hasoman sonai anjaha lape tontu tongon sonai, tontu boi ma ai mangkorhon parjungilan na so porlu. Sonai homa do anggo sai nagogohkon mangkatahon morga sonon hinan do ho sapari, maningon paubahonmu do morgamu songon morga sapari ia, boi ma ai anggo marosuh ia. Tapi seng pala pahata-hataon pori morga pinakeini sonari ai pe tong ipakei anggo marosuhan do ia sonai.

Ra dong humbanta na mambere panimbangion, anggo sonin ma in roh seda ni ma adatta. Anggo ningku, seng dong mangkorhon aha pe lang hu bani paradaton. Ai sedo morga manontuhon hajongjonganta bani paradaton, tapi tutur do. Boi do Purba na sada gabe tondong-ni-tondong ni Purba na sadanari. Boi do palegan-legan morga tapi songon na saamang sainang halani marsanina-sapanganonkon; ai ma na ‘sarindan ma sarondung’ nidokan.

Ai ma deba palegankon hita pakon Karo sonai Toba. Anggo i Karo, parlobei do morga manontuhon hajongjongon ibagas paradaton, dob ai pe ase tutur. Hunjai ma roh ‘merga si lima tutur si walu’ nidokan anggo i Karo. I Toba pe morga do manontuhon hajongjonganni ibagas paradaton. Anggo domma samorga, ‘dongantubu’ ma, anggo tubuh ni boru Purba ia, ipartondong ma ganupan Purba age pori Anakboru-mintori-ni do tulangni on.

Boi do homa sonai parlegan ni pangarusion pasal morga: atap seng na dos hinan pangarusionta pakon pangarusion ni simbalogta.
Medan, Juni 1984

(‘Aha do Morga’ on ongga ma ipatongah ibagas Majalah ‘Ambilan Barita’ No. 124, Agustus 1984, hal. 45-50, na iterbitkon GKPS).

0 Comments:

Post a Comment

<< Home