LOPOU NI MANSEN PURBA SH

Ase hubahen pe lopou on aima ase dong ianan manippan lanjar paradeihon nahusuratkon sadokah ni on pakon na laho roh. Sonai homa do age tulisan atap surat ni halak pasal na huparadei in, lang tarsibar atap boi iparujahon simbuei. Hira songon perpustakaan ma on, gariada boi homa do holi gabe ianan mardiskusi.

My Photo
Name:
Location: Medan, Sumatera Utara, Indonesia

Bani KTP-ku tarsurat do: Nama lengkap: Mansen Purba SH; Jenis kelamin: Pria, Tempat/tgl. lahir: Pematang Raya, 03-06-1937. Kawin/Tidak kawin: Kawin; Agama: Protestan (ai ma Kristen Protestan); Pekerjaan: Dosen IKIP Medan (hape namin Pensiunan Pegawai Negeri Sipil, ai domma humbani tahun 1972 nari au pensiun hun IKIP Medan); Alamat: Jl. Karya No. 155; RT/RW: Lk XI; Kelurahan/Desa: K. Berombak ; Kecamatan: Medan Barat). Piga-piga hasoman na umposo, sonon do nini au: "Pak Mansen adalah tokoh awam Gereja dan tokoh budaya Simalungun yang bagi saya menjadi sumber inspirasi dan Guru." (Elvina Simanjuntak, aktivis gereja, tinggal di P. Siantar). "Tak berlebihan bila saya merasa MP dalam waktu yang singkat telah menjadi Guru bagi saya. Guru dengan G besar. Ia menjadi Guru bagi saya tentang Simalungun, tentang bagaimana 'menjadi dan sebagai' orang Simalungun yang oleh orang Simalungun kerap diartikan sebagai MarSimalungun." (Eben Ezer Siadari, wartawan) Jadi ise do ahu sasittongni? Nasiam ma simada balosni, dobkonsi ibasa nasiam nahusuratkon i lopou on. Diatei tupa ma.

09 January 2006

HINATUNGGUNG NI NABORU bani Adat Simalungun *)


Ongga do naijia marimas tumang uhur ni inang i rumahnami mulak hun tuppuan ni parinangon sa-GKPS (i Haranggaol, anggo lang salah). Pasalni gan ai ma halani ceramah ni sada Pandita naboru na pahata-hata suku Simalungun halani hiri do gan hajongjongon ni naboru i Simalungun. Marimas uhurni halani mangihutkon nabinotohni lang tongon hata ni parceramah ai. Balosku ijia pondok dassa: na ipahata-hata parceramah ai lang ganup halak Simalungun, tapi Simalungun na so maradat do, ningku.
Tarsonai do homa balosku bani sada seminar Adat Batak (naijia, 1976?) tingki roh sahap ni sahalak par Tapanuli mangkatahon hiri do hajongjongon ni naboru bani adat Batak. Balosku ijia: "Ulang mintor ipados ham ganupan halak Batak. Pori pe tongon sonai bani nasiam (Toba), tapi anggo bennami halak Simalungun, tunggung do hajongjongon ni naboru ibagas paradaton".
Age ronsi nuan, sanggah rattipni parsahapan pasal gender nidokan i sab dunia on, ra tarmados do balos anggo iboanhon parsahapan in hu tongah-tongah ni maujana (=masyarakat) Simalungun: Na lambin lang be ihagoluhkon budaya (adat) ni Simalungun anggo hiri do ihira hajongjongon ni naboru. Atap hataonkon ma tene, na so maradat do hajolmaon ni halak Simalungun na pahirihon barang paetekkon hajongjongon ni naboru. Hiraon na lambin lang maradat do anggo lambin lang be ihargahon hinatunggung ni naboru.

Bani hajolmaon (ni Simalungun), biakni do sipaunjukon anak na dob magodang, sipalahoon boru na dob gok banggalni. Ai marhitei partongahjabuon do garama barang anakboru bokkot hu loulouan paradaton. Igorankon ma na dob marhajabuan in "domma marhundulan". Ai dong ma "hundulanni" i loulouan si tolu sahundulan lima saodoran.
Hunjin naidah, saparangguan na dos do hajongjongon ni dalahi pakon naboru. Lang marsitoruhan, lang marsihirian. Lang saud "marhundulan" dalahi anggo lang dong naboru parangguanni. Lang saud "marhundulan" naboru anggo lang dong dalahi parangguanni.
Gariada atene, ra boi do hatahonon na lobihan otik hajongjongon ni naboru marimbang dalahi. Sanggah dakdanak, ramotan do parorot doppak boru ase doppak anak dalahi. Sonai do homa dobhonsi magodang bei, pangkei do namatoras mardimatahon boruni.
Humbani parsaoran ni garama pakon anakboru pe taridah do hinatunggung ni naboru. Ai garama do martondur anakboru, sedo anakboru martondur garama. Artini ai, marpangelek do garama dompak anakboru.
Dob domu parsahapan ni garama pakon anakboru, ipaabeihon ma parsahapan ni sidea in hu bani sibiak amboru. Isaksihon amboru ni in ma sidea marsiberean tanda hata. Sapari, hiou do hassa tanda hata humbani naboru hu bani si garama. Tapi anggo tanda hata humbani dalahi, maningon do ugasan na maharga, ai ma ugasan (omas) ni inangni. Ibere ma homa duit, na gabe golomon.
Sanggah na pajabu-parsahapan, maningon tunggung do parroh ni odoran ni paranak. Ai ma ase martombuan do paranak roh. Sonin ipadas paranak na laho mangalop "hiou na bayu" ("hiou na so ra buruk") do parroh ni sidea, palobei marpanungkun do parboru hu bani boruni in. Dob dong pe hata "eak" humbani boru in ase isahapi pasal utang adat. Ihatahon parboru ma utang adat siboanon ni paranak sanggah roh holi sidea maralop, ai ma omas nasa ulu ni huda, horbou saparmahan, omei sahobon. In ma tanda ni na harga (anjaha tunggung) do boru in. Maningon iakuhon paranak do utang adat in. Hansi pe 6, 12, 24 atap 48 ope lobei na tarsurdukkon sidea, iakuhon do marutang adat do sidea doppak tondong in.
Sonai ma age sanggah horja paingkathon, tunggung do boru in ipaingkat: isabeihon parboru ma hiou parpaingkatni (irik pakon ugasanni) rap pakon hiou tanda hela; ipansabeihon ma homa irik hiou parsimatuaon, hiou parbapatuan, hiou parnasikahaon, hiou anakborujabu, lanjar in ma tandani na tunggung do boru in ipaingkat: sirsir marsimatua panungkunan podah, sirsir parbapatuonni panungkunan adat, sirsir parnasikahaon hasoman manriah, sirsir homa maranakborujabu.
Sonin das i rumah ni paranak, tunggung do pangalo-aloonkon hu bani boru na bayu in Ibulangi ma sonin das i horbangan. Ai bulang do tanda ni na dob gabe parinangon ma ia, lang be anakboru. Lanjar bulang in ma homa mamonopkon jambulanni, ase porman hainangonni naboru. Dob sonai, itogu simatuani ma ia hu rumah anjaha ipahundul i luluan, ijujungi boras tenger tanda ni na dob bokkot ia gabe inang, lang pitah parinangon ni siparunjuk in hassa, tapi gabe inang i tongah-tongah ni keluarga in. Sonai age dob papulig diri parunjuk in, adat ni do gan ai sapari maningon palobei isurdukonkon si dalahi do demban parsuntabian hu bani si naboru ase boi sidea saor.
Dob jongjong partongahjabuon, saparangguan na dos do hajongjongon ni paramangon pakon parinangon. Ai anggo dong lahoan adat, lang ipudi-pudi hundul parinangon, tapi tapang do pakon paramangonni. Bani horja palaho boru, maningon sungkunon do homa nasi-inang, sonaha patutni parbanggal ni partadingon. Gariada, bani bagei lahoan adat, hira songon na lobihan do hajongjongon ni parinangon marimbang paramangonni. Maningon parinangon do manlahoi manurdukkon demban tangan-tangan, parinangon do manurdukkon dayok binatur, parinangon do mansabeihon hiou. (In ma deba leganni Simalungun marimbang Toba). Ai ma ase boi do ilahoi parinangon horja adat porini pe lang ijin tudu paramangonni, atap pe dob mabalu ia. Tapi anggo paramangon, hira lang tarbahensi manlahoi adat anggo lang ijin parinangonni, barang anggo lang dong be parinangonni. Sapari gan, hu balei do modom parbapaon na dob mabalu, rap pakon garama, tarlobih ma ai anggo domma anakboru boruni.
Hot do hajongjongon ni naboru dob bokkot ia gabe inang i tongah-tongah ni keluarga ni paramangonni. Lang dong adatni paulakkon naboru na dob gabe inang in mulak hu bani tondong. Lang dong adat mansirangkon parinangon. Tapi seng halani ai homa langlang naboru na dob gabe inang in mulak hu rumah ni namatorasni. Na mararti do ai gok bani do pargoluhonni, lang gok bani paramangonni. Ai ma ase lang tarhatahon toruhan hajongjongonni marimbang paramangonni.
Dob jongjong partongahjabuon, isurahon hajolmaon ni halak Simalungun ma ase tubuhan tuah sirsir maranak-marboru. Lape sirsir goranni anggo marniombah dalahi dassa. Dob marhundulan bei holi anak pakon boruni in, isurahon ma use ase sirsir marpahoppu humbani anak pakon humbani boru. Lang homa gok sirsirni na marpahoppu in anggo dalahi hansa pahoppuni. Maningon ma namin dong pahompu naboru, humbani anak sonai age humbani boru. Hunjin naidah, lang harganan anak dalahi marimbang boru.
Age marhitei aturan adat na mangkatahon maningon hormat martondong, sasintongni na manghormati inangdiri do nidokni ai. Ai marhitei na hormat diri martondong, gabe sangap anjaha tunggung ma inangdiri. Ia hormat diri dompak tondongbona diri, na manghormati inangtua/tutua diri do diri ijai. Ai lang patuduhkon hinatunggung ni naboru do in?
Ai ma ase boi do hatahonon, anggo sihol do uhurta lambin tunggung hajongjongon ni naboru, lambin hargahon hita ma adat. Sonai ma homa balik ni: hajolmaon na lang maradat do goranon na so patunggungkon naboru; na lang maradat do goranon paramangon na lang patunggungkon parinangonni; na lang maradat do goranon naboru na lang mangkargahon hinatunggung ni hanaboruonni.
(St. Mansen Purba SH)

*) Ongga ma isuratkon ibagas Ambilan Pakon Barita No. 340/Agusttus 2002.

1 Comments:

Blogger monika simanjorang said...

ea.
memang salut do bani halak batak secara umum. bani hita simalungun secara khusus. bani prinsip ni pasangan suami-istri, na ija age pe sonaha sifatni bapa atappe inang ibagas rumah tangga, seng ongga pe hu bege i paulak naboru hu rumah ni tondong.

4:32 PM  

Post a Comment

<< Home